„Czarna skrzynka” – recenzja

„Czarna skrzynka” to najnowsza powieść Amosa Oza – izraelskiego pisarza – przetłumaczona na język polski. Równocześnie kolejna z rzędu, której translacji podjął się Dom Wydawniczy Rebis (i bardzo dobrze!). Jeśli chodzi o mnie, zetknęłam się z twórczością tego autora po raz pierwszy, ale po przeczytaniu książki czuję, iż nasza przygoda jeszcze nie dobiegła końca.

Powieść „Czarna skrzynka” ma nietypową formę. Nie tylko sama nigdy się z taką nie spotkałam, ale także mam pewność, iż niewiele książek odznacza się podobną. Nie ma w niej ani jednego opisu narratora, ani jednego typowego dialogu bohaterów. Zamiast tego są wyłącznie listy. Korespondują ze sobą główni bohaterowie: Ilana i jej były mąż Aleks, a w dalszej kolejności nowy mąż Ilany, prawnik Aleksa, drugi prawnik, siostra Ilany, syn Ilany i Aleksa. Wzajemne wysyłanie listów rozpoczęła Ilana, która od rozwodu z Aleksem – siedem lat wstecz – nie miała z mężczyzną żadnego kontaktu. Z korespondencji dowiadujemy się, jakie wydarzenia miały miejsce przez ten czas, a także ważniejszego: co takiego wydarzyło się między Ilaną a Aleksem, że doszło do rozwodu i drastycznego zerwania kontaktu.

W trakcie wysyłania listów Ilana jest z nowym mężem, Michelem, z którym ma małą córeczkę. Niewątpliwie go kocha i docenia, bo jest dla niej dobry. Tak dobry, jak Aleks nigdy nie był. Niestety nie przeszkadza jej to kochać byłego męża, jemu zaś – mimo pozornej pogardy żywionej wobec byłej żony – odwzajemniać uczucie. Z każdym kolejnym listem dowiadujemy się, jak bardzo bohaterowie cierpią i tęsknią za sobą, choć nie mogliby być razem. Ich związek był i nadal jest toksyczny. Pełny przemocy, kłamstw, zdrad i braku szacunku. Czy w takiej sytuacji można w ogóle mówić o miłości, a tym bardziej „miłości życia”? Według mnie – jak najbardziej.

Listowa forma „Czarnej skrzynki” nijak nie utrudnia odbioru treści. Fabuła rozgrywa się w wiadomościach bohaterów. Opisują wydarzenia, a nawet przytaczają szczegółowo dialogi (co daje wyraz ich charakterom i motywacjom). Oczywiście najważniejsze są warstwy psychiczna i emocjonalna nadawców. Historia rozgrywająca się pomiędzy Ilaną a Aleksem głęboko porusza i smuci, zwłaszcza gdy czytelnik doświadczył czegoś podobnego i jest w stanie zrozumieć ich bolesną więź. Wszystko dzieje się w izraelskich realiach społeczno-religijnych, które bezpośrednio przełożyły się – i nadal przekładają – na związek głównej dwójki. Lekturę zakończyłam ze łzami w oczach.

Olga Kublik
(olga.kublik@dlalejdis.pl)

Amos Oz, „Czarna skrzynka”, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 2021.