Jak to z wachlarzami dawniej bywało

Wachlarzy od dawien dawna używano w starożytnym Egipcie. Niezwykle popularne były także w Asyrii, Persji, Chinach, Korei, Indiach i Japonii. W XVI wieku na dużą skalę trafiły do Europy, aczkolwiek używano ich już w antycznej Grecji i starożytnym Rzymie. Jednak o ile w tradycji Wschodu były elementem kultury, mody i wyznacznikiem statusu społecznego, na Starym Kontynencie używano początkowo wachlarzy po prostu do odganiania much. Prototypem współczesnych wachlarzy, były ich starożytne odpowiedniki, czyli pęki palmowych liści lub pióropusze z piór na długich trzonkach, którymi ochładzano władców. Ale już w czasach biblijnych, pierwsza kobieta Ewa ochładzała się podobno liśćmi drzew. Wachlarze składane zawdzięczamy najprawdopodobniej Japończykom.

Wachlarze wykonywano z przeróżnych materiałów: jedwabiu, drewna, kości słoniowej, bambusa, piór, pergaminu, skóry, papieru. Produkowano nawet egzemplarze wojskowe z żelaza. Rekwizytu tego używali bowiem również mężczyźni. Wachlarze ze strusich piór to z kolei symbol burleski. Zdobnictwo wachlarzy obejmowało różnorodne techniki malarskie, stolarskie, hafciarskie, jubilerskie. Ich powierzchnia od wieków prosiła się o dekoracje. Umieszczano więc tam motywy mitologiczne, biblijne, roślinne, azjatyckie i inne. Inwencji twórców nie było końca. Musiało minąć jednak wiele wieków zanim wymyślono znane nam dzisiaj wachlarze składane w harmonijkę.

Te charakterystyczne akcesoria tak głęboko wniknęły do codziennego życia, że nawet król Ryszard Lwie Serce umieścił ten przedmiot w swoim herbie.

W XVIII wieku za pomocą wachlarzy damy porozumiewały się w towarzystwie. Wtajemniczone w sekretny język tego chłodzącego przedmiotu kobiety, mogły za jego pomocą uwodzić albo kokietować mężczyzn. Szybkie ruchy wachlarza oznaczały: „jestem zaręczona”, umieszczenie go przy lewym uchu: „mam ochotę się ciebie pozbyć”, przesuwanie wachlarza po oczach i dołączenie do tego zawstydzonego oblicza, oznaczało przeprosiny, przełożenie wachlarza do prawej ręki – „jesteś zuchwały”, wyjście na balkon przy jednoczesnym wachlowaniu – „wkrótce przyjdę”. Zaprojektowano też specjalny „konwersacyjny” typ wachlarza. Zawierał on namalowane układy cyfr, które ustawiano w odpowiedni sposób, aby przekazać patrzącemu określony komunikat.

Wachlarze odeszły w zapomnienie w Europie pod koniec I wojny światowej. Wróciły na krótko w latach 20 XX wieku, ale potem znów odstawiono je na boczny tor. Dziś pełnią głównie funkcję pamiątki, dekoracji albo ciekawego gadżetu na salonowej półce. A przecież mają taką długą i fascynującą historię.

Iwona Trojan
(iwona.trojan@dlalejdis.pl)

^{Fot. pixabay.com}