„Wyspa Sachalin. Notatki z podróży” – recenzja

Anton Czechow napisał ten reportaż zaraz po podróży, którą odbył na Sachalin w 1890 roku. W trakcie swojego pobytu w tym miejscu pisarz odwiedził wszystkie więzienia i osiedla na „katorżniczej wyspie” i dokładnie zbadał, jak wygląda życie ludzi tam zesłanych i więźniów. Swoje wrażenia z tej podróży uzupełnił o szczegółowe dane dotyczące historii oraz geografii Sachalinu, a także ówczesnego rosyjskiego systemu więziennictwa, którego on sam był żarliwym przeciwnikiem. Książka ta porównywana przez wielu do słynnych „Wspomnień z domu umarłych” Fiodora Dostojewskiego wstrząsnęła opinią publiczną.  Zwróciła ona uwagę na tragiczny los katorżników, stając się zarówno świadectwem doskonałego warsztatu dziennikarskiego oraz postawy obywatelskiej Czechowa.

Sachalin do wyspa położona na Oceanie Spokojnym u wybrzeży Rosji. Pierwsze wydanie tego reportażu w Polsce miało miejsce w 1995 roku. Anton Czechow opisuje w nim swoje obserwacje na temat rosyjskiego systemu więziennictwa. Jest to wyspa więźniów, którzy żyjąc w strasznych warunkach wykonują prace fizyczne ponad swoje możliwości. Jest to miejsce męki, prawzór gułagu. Wykorzystywanie dzieci, prostytucja, brud i brak nadziei są tam na porządku dziennym. Autor szczegółowo stworzył obraz życia tamtejszych skazańców, przedstawił ich trudne warunki, opisał liczne choroby i kary. Znajdziemy tutaj również opisy krajobrazów, miejscowości, roślinności czy systemu budowy chat. To, co autor odważył się przedstawić, było jedynie ułamkiem tego, co zobaczył w tym miejscu. Nie jest to prosta lektura i z pewnością nie każdemu przypadnie do gustu. Czasami notatki z tej podróży mogą przytłaczać, ale z drugiej strony jest to coś wyjątkowego z konkretną wiedzą historyczną. Należy docenić, że jest to obszerna i dobrze napisana książka zawierająca szczegółową relację z wstrząsających świadectw z katorgi.  Anton Czechow znany był głównie ze swoich dramatów, ale był również doskonałym społecznym krytykiem. Książka zaraz po swojej premierze wstrząsnęła opinią publiczną, dzisiaj także po upływie tylu lat od pierwszego wydania nadal robi duże wrażenie.

"Wyspa Sachalin. Notatki z podróży" to dokładna historia Sachalinu, która zawiera aspekt historyczny, społeczny i ekonomiczny. Jest to wnikliwy i mocny reportaż, który wywiera na czytelniku silne emocje, dlatego warto go przeczytać.

Ewelina Makoś
(ewelina.makos@dlalejdis.pl)

Anton Czechow, „Wyspa Sachalin. Notatki z podróży”, Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań, 2022.