„Sapiens. Od zwierząt do bogów” – recenzja

„Sapiens. Od zwierząt do bogów” to czwarta w kolejności wydawania książka Yuvala Noah Harariego. W Polsce ukazała się jako pierwsza, i to dopiero po sześciu latach od powstania (po trzech od przetłumaczenia na język angielski). Czy wcześniej Polacy nie byli gotowi na tego typu literaturę? Możliwe. A może czekaliśmy, aż izraelski historyk zostanie odkryty i uznany na arenie międzynarodowej? Prawdopodobnie tak. Kolejna jego książka bowiem – „Homo deus. Krótka historia jutra” – potrzebowała już tylko dwóch lat od powstania, by trafić w ręce polskich czytelników.

Przygodę z twórczo… nie, to niewłaściwe słowo. Przygodę z patrzeniem na świat od nowa rozpoczęłam od wspomnianej wyżej pozycji „Homo deus”. Chociaż uważam ją za doskonałą i wsiąkłam w treść po kilku minutach, was zachęcam do sięgnięcia najpierw po „Sapiens”. Znaczenie ma nie tylko fakt, iż została wydana wcześniej, ale również to, że wyjaśnia wiele wątków, które w „Homo deus” są już tylko krótko przypomniane. Bohaterka dzisiejszej recenzji to cała historia ludzkości od powstania gatunku Homo sapiens, a nawet wcześniej. Trzy wymiary ludzkości w świetle rewolucji: poznawczej, agrarnej, naukowej.

Ale! Nie trzeba przeczytać nawet połowy książki Harariego, by zorientować się, że słowo „historia” nijak nie oddaje tego, co przez nie rozumiemy. Bo jaką my znamy historię ze szkoły? Dwa tygodnie prehistorii, miesiąc starożytności, a potem lata królów, wojen, rozbiorów. Aż tu nagle okazuje się, że to promil w świetle wszystkiego, przez co przeszedł gatunek ludzki. Czy wiecie, że Homo sapiens był tylko jednym z dziesiątek, a może setek innych Homo? I że prawdopodobnie to my wszystkich wybiliśmy? Wyobraźcie sobie, jak wyglądałby świat, gdybyśmy dzielili go z innymi gatunkami ludzi. Jakie mieliby prawa? Czy byliby lepsi, czy gorsi od nas? Czy traktowaliby nas, jak my traktujemy zwierzęta?

W przeciwieństwie do książki „Homo deus”, którą traktuję jako rozwijającą przede wszystkim światopoglądowo i moralnie, „Sapiens” uważam za w pierwszej kolejności edukacyjną, a dopiero potem filozoficzną. Dowiedziałam się z niej takich rzeczy na temat własnego gatunku, że aż mi wstyd, iż o nich nie wiedziałam. (Ale skąd, skoro szkoła nie kwapi się do poruszania pradawnych wątków, a na co dzień nie myśli się o tym, jak żyli przodkowie?) W przerwach od zdziwienia i podziwu dla wiedzy Harariego zdarzało mi się śmiać, a nawet płakać (ponownie przez kwestię podejścia ludzi do innych zwierząt). Robiłam notatki i przerwy, sprawdzałam wybrane wątki w Google i zapisywałam tematy do dyskusji ze znajomymi, a potem dyskutowałam. Żałuję tylko, że nie czytali „Sapiens” równo ze mną – wam to zdecydowanie polecam!

Studiując „Sapiens”, przede wszystkim pierwszą część, warto mieć na uwadze, że to fakty przeplecione z hipotezami. Niewiele możemy powiedzieć na pewno o życiu gromad zbieracko-łowieckich, zwłaszcza o ich wierzeniach, kontaktach społecznych, ideach (wytworach niematerialnych). Należy co jakiś czas upomnieć się w myślach: „tak mogło być”, aby nie wpaść w pułapkę przekonania, że tak było. (Na przykład, że pierwotnie panowała albo tylko poligamia, albo tylko monogamia; w rzeczywistości każda grupa była/mogła być inna. Inny przykład: że człowiek z natury je mięso/nie je mięsa).

„Sapiens” to (więcej niż) podręcznik zawierający historię, którą powinien znać każdy. Harari jest człowiekiem o ogromnej inteligencji, wiedzy i wrażliwości, z uwagi na co jestem pełna podziwu wobec niego. Na dodatek dzięki jego sposobowi pisania rzez książkę się płynie. Uważam, że kto zachowa otwarty umysł i będzie chciał z niej skorzystać, skorzysta. Bardzo.

Olga Kublik
(olga.kublik@dlalejdis.pl)

Yuval Noah Harari, „Sapiens. Od zwierząt do bogów”, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2019