Biografia jako źródło wiedzy o społeczeństwie

Musimy pamiętać, że rozwój nauk, różnych orientacji badawczych, ale i kontekst, jaki tworzy współczesność, spowodowały, iż człowiek jest postrzegany jako ten, który tworzy swój zapis drogi życiowej na przestrzeni swej historii życia. Każdy człowiek zawsze w jakimś sensie aktualnie przeżywane stany, emocje, posiadaną wiedzę postrzega z perspektywy własnych życiowych doświadczeń. I jest to naturalne. Biografię traktuje się potocznie jako historię życia określonej osoby w danych warunkach społecznych. Żyć w określonym społeczeństwie znaczy przeżyć pewną biografię. Z jednej strony mamy tu więc do czynienia z obiektywnymi przemianami poszczególnych elementów organizacji społecznej, z drugiej – z subiektywną interpretacją życiowych zdarzeń i ich ewaluacją. Bieg życia człowieka i jego rozwój stanowią komplementarną całość, w której każdy z dużych okresów biograficznych jest powiązany z okresami następnymi, a zadania życiowe i doświadczenia biograficzne przeżywane w temporalnych fazach życia mają znaczenie i skutki dla całego ciągu ludzkiej biografii. W odniesieniu do biografii N. K. Denzin stwierdza, że przedstawia ona doświadczenia i definicje danej osoby, danej grupy lub danej organizacji w taki sposób, jak owe doświadczenia są interpretowane przez tę osobę, grupę lub organizację. Zwraca on uwagę na założenie, iż ludzkie zachowanie musi być badane i rozumiane z perspektywy osób, których dotyczy. Przydatne jest również pojęcie „historia życia”. Pojęcie kluczowe W. Runyana, „historia życia” jest przez niego rozumiane jako „sekwencja” wydarzeń i doświadczeń od narodzin aż po śmierć, oraz sekwencja „stanów osobowości i napotykanych sytuacji, wywierających wpływ na te sekwencję i ulegających jej wpływowi”. „Historia życia” jest pojęciem stosowanym na poziomie opisu życia jednostki. Odpowiada mu szersze pojęcie: „przebieg życia”, rozumiane jako przebieg doświadczenia w pojedynczym życiu, w życiu wielu osób, a także we wszystkich życiorysach traktowanych ogólnie. Biografia służy poznaniu człowieka, jego doświadczeń, postaw, przeżyć, koncentruje się na jednostce. Dzięki niej można poznać dane indywidualne dotyczące świata znaczeń osoby z uwzględnieniem czasu i zmienności historycznej. Indywidualne biografie dostarczają informacji na temat przeżyć jednostki w ciągu jej całego życia oraz wpływu tych przeżyć na sposób życia.  Informacje, jakie człowiek zapisuje na biograficznej osi swoich struktur poznawczych, składają się na jego psychiczny autoportret. Budują go m. in. przeświadczenia o własnych zdolnościach, możliwościach działania oraz wpływania na zdarzenia i stany otoczenia, w którym człowiek musi żyć. Zgeneralizowane przeświadczenia o własnej osobie wpływają na wybór celów życiowych, strategii ich osiągania, a także na wielkość wysiłku inwestowanego w działania. Każdy jest prawdopodobnie kształtowany przez różne otoczenie społeczne, w którym żył, lecz sens, który nadaje swojej przeszłości należy tylko do niego, opiera się na zasobach kulturalnych, z których korzystał. Świat jest więc doświadczany przez człowieka. Ma on historię, która wyprzedza narodziny jednostki i wykracza poza wspomnienia biograficzne. Istniał on przed narodzinami jednostki i będzie istniał po jej śmierci. Biografia jednostki jest pojmowana jako epizod znajdujący się w obrębie obiektywnej historii społeczeństwa. Tak jak wspominałam o metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Pojawiła się w określonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste. W definicji dokumentów osobistych akcentuje się ich znaczenie dokumentów dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadających się osób; możliwość poznania cudzych przeżyć psychicznych. Wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów. Pisemne wypowiedzi, które relacjonując udział piszącego w pewnej sytuacji społecznej, zawierają również osobisty pogląd autora na tę sytuację, opis przebiegu zdarzeń, opis zachowania piszącego.

Joanna Sieg
(joanna.sieg@dlalejdis.pl)

^{Fot. pixabay.com}