„Calamitatis Regnum”, czyli „królestwo klęski” to drugi tom serii Pawła Jasienicy, w której opowiada on w formie esejów o ważnych wydarzeniach I Rzeczypospolitej. Wydarzenia przedstawione w tej książce na myśl przywodzą trylogię Henryka Sienkiewicza oraz jej niezwykle popularne ekranizacje w reżyserii Jerzego Hofmana. Jasienica bardzo przystępnie, a przy tym w barwny sposób, przedstawia szczegóły wydarzeń w Polsce za panowania kolejnych królów z dynastii Wazów i ich następców. Autor w interesujący sposób wyjaśnia wielkie wydarzenia, które stanowią niejako tło Ogniem i mieczem, Potopu czy wreszcie Pana Wołodyjowskiego.
W kolejnych rozdziałach przedstawia wydarzenia oraz łańcuchy przyczyn i skutków, które doprowadziły do tego, że państwo polsko-litewskie było rozbite, w czasie gdy musiało mierzyć się z kolejnymi konfliktami – wewnętrznymi i zewnętrznymi. Przy tym bardzo szczegółowo i ciekawie nakreślone zostały sylwetki głównych aktorów owego dramatu, postaci, które miały wpływ na wydarzenia polityczne, społeczne lub próbowały taki wpływ wywrzeć. Autor przeprowadza nas płynnie przez czas niepewności i bezkrólewia po śmierci króla Władysława IV, buntu Chmielnickiego, najazdu szwedzkiego i wojen z państwem moskiewskim i osmańskim imperium. Czytając ową pozycję, możemy dostrzec, jak skomplikowane, oraz podobne do współczesnych, były wyzwania ówczesnych władców i rządów państw, a także jak wiele różnych czynników rzutowało na bieg znanej nam historii.
Jest to książka zdecydowanie warta polecenia, nie tylko pasjonatom historii. Sposób, w jaki słowem posługiwał się Paweł Jasienica, sprawia, że jego prace czyta się z dużą przyjemnością – mają charakter refleksyjny, esejowy, nie gubią czytelnika w gąszczu faktów i dat. Przybliżają i uczłowieczają dzieje znane z lekcji historii czy powieści historycznych.
Paulina Ziemińska
(paulina.zieminska@dlalejdis.pl)
Paweł Jasienica, „Rzeczpospolita Obojga Narodów. Calamitatis Regnum t. 2”, Kraków, wydawnictwo MG, 2024.