„Odczuwanie i poznawanie. Jak powstają świadome umysły?” – recenzja

W 2022 roku do książek poświęconych poznaniu i zrozumieniu umysłu człowieka – przede wszystkim, choć innych organizmów żywych i świadomych także – dołączyło „Odczuwanie i poznawanie. Jak powstają świadome umysły?” Antonia Damasia. Za wydanie pozycji odpowiada Copernicus Center Press, w którym niedawno pojawiły się podobne książki psychologiczne – o naukowym czytaniu w myślach (neuroobrazowaniu) czy sposobach nauki (przyswajaniu wiedzy przez mózg). Ponieważ od kilku lat kolekcjonuję informacje dotyczące gatunku ludzkiego, naszych zachowań i sposobów działania „systemu zarządzania” ulokowanego w czaszce, skusiłam się również na tę propozycję.

Rozpieszczona długimi i obszernymi analizami pracy umysłu zawartymi chociażby w „Jak działa umysł?” Stevena Pinkera czy nieco przystępniejszej książce „Mózg incognito. Wojna domowa w twojej głowie” Davida Eaglemana zdziwiłam się, że pozycja Damasia jest taka krótka i zwięzła, na dodatek zapisana sporą czcionką. Sprawa wyjaśniła się dość szybko, bo już na wstępie wstępu. Otóż redaktor nakłaniał autora, by wreszcie napisał coś krótkiego i zwięzłego, nadal jednak poświęconego świadomości. Coś, co będzie odpowiednie dla osoby, która nigdy wcześniej nie sięgnęła po książkę o podobnej tematyce. Damasio podjął wyzwanie i tak oto powstało „Odczuwanie i poznawanie”.

Podczas gdy wspomniana pozycja Pinkera jest popularnonaukowa z naciskiem na naukowa, a książka Eaglemana wzorowo popularnonaukowa, nowość Damasia zdaje się „populaaarnonaukowa”. Została napisana językiem tak prostym i stylem tak luźnym, że trudno mi zakwalifikować ją do tego samego zbioru co pozostałe wymienione. Podejrzewam, że dla osób stawiających pierwsze kroki na drodze do poznania umysłu i świadomości będzie atrakcyjna, może nawet idealna, ale do mnie nie trafia. Jest aż nazbyt przystępna, napisana jak dla dziecka. Albo jakby to była seria opowiadań na luźne piątkowe popołudnie, w których wiedza naukowa zaplątała się niejako przypadkiem.

Książka nie przemawia do mnie również pod względem konstrukcji. Rozdziały są bardzo, bardzo krótkie i sprawiają wrażenie wstępu do czegoś, co ma nadejść, ale nigdy nie nadchodzi. Może do czegoś, co zostało porządnie opisane w jednej z poprzednich książek Damasia. Autor zadaje mnóstwo pytań, na które po chwili odpowiada, ponownie, jak dzieciom. W i tak krótkich rozdziałach znajdują się ozdobne zdania wydłużające tekst, ale niewnoszące żadnej wartości. Na koniec otrzymujemy obszerną bibliografię, czyli kolejny element wydłużający książkę, która po wyrzuceniu ozdobników zajęłaby ćwierć obecnej przestrzeni.

Nie potrafię odpowiedzieć, czy warto sięgnąć po „Odczuwanie i poznawanie”. Jeśli nigdy wcześniej nie czytało się niczego o mózgu i umyśle bądź jest się dzieckiem – może i tak. W sytuacji podobnej do mojej lepiej wybrać inną lekturę.

Olga Kublik
(olga.kublik@dlalejdis.pl)

Antonio Damasio, „Odczuwanie i poznawanie. Jak powstają świadome umysły?”, Copernicus Center Press, Kraków, 2022.